Dogville (2003)

3. Dogville (2003)
Dir. Lars von Trier (Dancer in the Dark, Breaking the waves)
Starring Nicole Kidman, Lauren Bacall

Είδα το έργο σε ένα σινεμά στα Εξάρχεια. Στο διάλειμμα, μάλλον βαριεστημένος με την απορία γιατί χρειάστηκε ο Trier 3 ώρες να τα βάλει με τους Αμερικανούς (σαν να κλέβεις εκκλησία!), αρκετά εντυπωσιασμένος από το σκηνικό, την πλήρη έλλειψη κτηρίων που σε οδηγεί να ασχοληθείς αποκλειστικά με την ερμηνεία των ηθοποιών και να θέσεις αναπόφευκτα ερωτήματα σχετικά με τα κίνητρα τους. Στο τέλος έφυγα με έντονα συναισθήματα, πολύ θυμωμένος με την Grace. Οι Νάρκισσοι πάντα με δυσκόλευαν.

Το Dogville είναι αναμφισβήτητα ένα πολιτικό έργο σε έναν ωκεανό απολιτικού κινηματογράφου. Ο Trier όπως και ο Γαβράς έχουν άποψη και την λένε. Δεν είναι όμως αυτό το θέμα μας. Περιγράφει η ταινία τον σαδισμό και τον μαζοχισμό ? Μάλλον απλοϊκή είναι αυτή η ανάγνωση. Περιγράφει μια ιδιαίτερη μορφή του ναρκισισμού λέω εγώ.

Με κίνδυνο να μπω σε λακανικά χωράφια που δεν τα κατανοώ, δεν μπορώ να μην σταθώ στο όνομα Grace. Η κεντρική Ηρωίδα του έργου είναι η Grace, μια νεαρή κόρη ενός μαφιόζου που δραπετεύει από την πατρική «στοργή» και την μοίρα της αποδοχής του ρόλου της ως κόρη ενός γκάνγκστερ. Grace δηλαδή «Χάρις». Η λέξη αυτή είναι συνδεδεμένη σε μεγάλο βαθμό με την δυτική θρησκεία. Τι είναι η Χάρη στον Χριστιανισμό (πάλι μπαίνω σε χωράφια που δεν τα κατέχω καλά) ? Ο όρος αναφέρεται στην αφηρημένη εύνοια που απονέμεται από μια ανώτερη δύναμη ή υψηλή προσωπικότητα σε έναν από τους υπηκόους του, η συγκεκριμένη βεβαίωση αυτής της καλοκαγαθίας εκ μέρους του ευεργέτη (fait grâce), καθώς επίσης και η δύναμη που ο δικαιούχος λαμβάνει από το γεγονός ότι τον κοσμεί η επιβεβαίωση του ευεργέτη. Η Χάρις δεν μπορεί ποτέ να δοθεί σε μόνο ένα άτομο. Ο διαλεκτικός χαρακτήρας αυτής της έννοιας είναι ακόμα εμφανέστερος στο λατινικό όρο «gratia», ο οποίος δηλώνει τόσο τη γενναιοδωρία στο δόσιμο και την ευγνωμοσύνη για τη λήψη. Για να το πούμε απλά, και η βιβλική και η ρωμαϊκή - ειδωλολατρική Grace είναι τελικά βασισμένη σε μια συνεχή ανταλλαγή των ευνοιών, ή στα δώρα, η οποία στηρίζει κατά τον Marcel Mauss τις πρωτόγονες κοινωνίες «δώρο-ανταλλαγής» (ο οποίος Mauss στο κλασικό του έργο The Gift: forms and functions of exchange in archaic societies (1990) σημειώνει ότι τα δώρα δεν είναι ποτέ δωρεάν). Με δυό λόγια αν δεν αποδώσεις τιμή στον ευεγέρτη θα τιμωρηθείς.

Αντιγράφω από το http://www.jesuslovesyou.gr

1Aν, λοιπόν, έχετε κάτι ενθαρρυντικό να προσφέρετε σαν πιστοί του Xριστού ή κάποια παρηγοριά αγάπης ή κάποια συμμετοχή σας στο Πνεύμα ή κάποια αισθήματα ευσπλαχνίας και συμπόνιας, 2ολοκληρώστε τη χαρά μου έχοντας το ίδιο φρόνημα με την ίδια αγάπη και παραμένοντας ενωμένοι σαν μια ψυχή μ’ ένα φρόνημα.

3Mην κάνετε τίποτε κινούμενοι από αντιζηλία ή ματαιοδοξία, αλλά με ταπεινοφροσύνη ο καθένας να βλέπει τον άλλο σαν ανώτερο από τον εαυτό του.

4Nα μη φροντίζει μόνο για τα ατομικά του συμφέροντα ο καθένας από σας, αλλά και για τα συμφέροντα των άλλων.

5Nα υπάρχει μεταξύ σας το ίδιο φρόνημα που υπήρχε στον Iησού Xριστό,

6ο οποίος, παρόλο που είχε την ιδιαίτερη μορφή του ως Θεός, εντούτοις δε θεώρησε την ισότητά του με το Θεό σαν κάτι από το οποίο θα μπορούσε να αρπαχτεί,

7αλλά κένωσε τον εαυτό του και πήρε τη μορφή δούλου, αποκτώντας την εμφάνιση του ανθρώπου. Kι όταν πια πήρε το ανθρώπινο σχήμα,

8ταπεινώθηκε αυτόβουλα, υποτασσόμενος ως το σημείο να δεχτεί ακόμα και να πεθάνει, και μάλιστα να πεθάνει στο σταυρό!

9Γι΄ αυτό και ο Θεός τον υπερύψωσε και του χάρισε αξίωμα ανώτερο από κάθε άλλο αξίωμα,

10έτσι ώστε στο αξίωμα του Iησού να υποταχτούν όλες οι ουράνιες και επίγειες και καταχθόνιες δυνάμεις,

11και κάθε γλώσσα να ομολογήσει ότι Kύριος είναι ο Iησούς Xριστός, και να δοξάζεται έτσι ο Θεός Πατέρας!

επιστολή προς ΦΙΛΙΠΠΗΣΙΟΥΣ

Η Grace είναι το δώρο για τους άγριους. Η Grace είναι υπερόπτης και φυσικά νάρκισσος. Φεύγει από το σπίτι για να αποδείξει την grandiosity της. Παγιδεύεται, αλλά αδυνατεί να παραδεχθεί το λάθος της. Προσπαθεί να αποδράσει, αποτυγχάνει και αυτό την βουλιάζει περισσότερο. Θυμώνει που βλέπει ότι μια κλασική ναρκισσιστική τακτική της δεν έχει τα αποτελέσματα που επιθυμεί (ο νάρκισσος τρομοκρατεί τον εξαρτητικό τονίζοντας τις αδυναμίες του και αφού ο εξαρτηρικός καταρρεύσει, σαν καλός πατέρας τον χαϊδεύει μετά στο κεφάλι, αφού έχει δομηθεί η «ισορροπία» σκλάβου-αφέντη, ανώτερου-κατώτερου και του υπόσχεται ότι θα είναι κοντά του για να τον στηρίξει). Υπάρχει όμως μια παράμετρος εδώ που δεν την λαμβάνει υπόψιν της. Η αναγνώριση της διαφορετικότητας της, της μεγαλοσύνης της, γίνεται ως την στιγμή που υπάρχει η περίπτωση να παρέμβει ο ισχυρός πατέρας της. Όσο ο χρόνος περνάει και τα μικρο-αδικήματα δεν τιμωρούνται, τόσο μεγαλώνει η εντύπωση ότι ο πατέρας δεν μπορεί να παρέμβει, δεν θέλει να παρέμβει, ή ίσως δεν υπάρχει καν, τόσο αυξάνει η αίσθηση της ατιμωρησίας, τόσο χάνεται ο «σεβασμός». Το ίδιο συμβαίνει και στην πραγματική ζωή και πιθανώς ο φίλος μας logokrimenos όταν σε παλαιότερο σχόλιο μου σε άλλο blog του είπα ότι παρασύρεται από τους Arendt, Foucault και Goffman, αυτό εννοεί γενικεύοντας: Στην βίαιη σχέση νάρκισσου – εξαρτητικού.

Κάποια στιγμή έρχεται ο εκτροχιασμός (η ανθρώπινη φύση όπως σχολιάζω πιο κάτω). Η Grace ανακαλύπτει ότι το δώρο που είναι ο εαυτός της, δεν εκτιμάται. Και τους τιμωρεί. Μόνο, όμως αφού έχει προηγηθεί αυτό το απίστευτο πεντάλεπτο μέσα στην μαύρη κάντιλακ του πατέρα της. Το δράμα κορυφώνεται με την πιο σύντομη ψυχοθεραπευτική συνεδρία που έχω δεί. Ο Μπαμπάς είναι μοναδικός ! Της δείχνει τον πραγματικό εαυτό της και αυτή το δέχεται. Είναι υπερόπτης !

Πατέρας: «ξαναγύρισα γιατί αφήσαμε μια συζήτηση στην μέση. Με αποκάλεσες υπερόπτη, εσύ είσαι»

Grace: «αυτό έχεις να μου πεις ?». «δεν κρίνω τον κόσμο, εσύ το κάνεις»

Π: «Επειδή εσύ συγχωρείς… ότι κάνεις δεν έχει τόσο υψηλές αξίες όσο εσύ και έτσι τους δικαιολογείς όλους. Αυτό είναι το πιο υπεροπτικό. Τους συγχωρείς με έναν τρόπο που δεν θα έκανες εσύ αν έκρινες τον εαυτό σου»

Grace: ¨Γιατί να μην είμαι ελεήμων?»

Π: «Πρέπει να σαι. Αλλά αυστηρή όπως είσαι εσύ στον εαυτό σου. Δεν λογοδοτεί ο καθένας για τις πράξεις του ? Γιατί δεν δίνεις αυτή την ευκαιρία ? Είσαι ο πιο υπερόπτης άνθρωπος που ξέρω»

Grace: «Οι άνθρωποι που ζουν εδώ κάνουν ότι καλύτερο μπορούν»

Σκέπτεται

Grace: «Όχι δεν έκαναν ότι καλύτερο μπορούσαν και για το καλό της ανθρωπότητας θα πρέπει αν τιμωρηθούν»

Grace: «Όταν θα ξαναγίνω κόρη σου, πότε θα αναλάβω την δύναμη που μου έλεγες?»

Σκέπτεται …

«Τώρα»

Grace: «Θα αναλάβω από τώρα δηλαδή την επίλυση προβλημάτων, όπως αυτό του Dogville?”

«Τιμώρησε τον σκύλο. Θα φοβηθούν»

Grace: «Όχι έτσι δεν θα μάθουν, δεν θα γίνουν καλύτεροι, θα το ξανακάνουν. Θα κάνω τον κόσμο καλύτερο χωρίς αυτή την πόλη»

Π: (προς μπράβο). Σκότωσε τους και κάψε την πόλη

Grace: «Υπάρχει μια οικογένεια με παιδιά. Σκοτώστε πρώτα τα παιδιά για να βλέπει η μάνα. Σκοτώστε τα ένα ένα και πείτε στην μάνα ότι θα σταματήσετε όταν δεν θα κλάψει. Της το οφείλω αυτό»

Μπράβος «Να ανοίξουμε τις κουρτίνες (από την κάντιλακ) ?»

Grace: «Νομίζω πρέπει να τις ανοίξουμε, αυτό είναι σωστό»

Στο τέλος εκτελεί τον φίλο της Tom

Grace: «Μερικά πράγματα πρέπει να τα κάνεις μόνος σου»

Υπάρχει φυσικά μια δεύτερη ανάγνωση του έργου, την οποία πιθανώς να είχε ο Trier στο μυαλό του. Η κεντρική ιδέα του έργου είναι ότι το κακό στον άνθρωπο υπάρχει και χρειάζεται η υποψία ατιμωρησίας για να εκφραστεί. Μια άποψη με την οποία δεν συμφωνώ (μεγάλη ιστορία, την κουβεντιάζουμε μια άλλη φορά, όταν θα έχω διαβάσει επιτέλους και το άρθρο του beck “prisoners of hate” που παλεύω ή ακόμα καλύτερα το βιβλίο του), αλλά παρακολουθώ την τελευταία δεκαετία στην συζήτηση σχετικά με την ευθύνη του γερμανικού λαού στο ολοκαύτωμα (δες τις δημοσιεύσεις του Goldhagen αλλά και το πιο ψύχραιμο βιβλίο του Browing ) . Ο νιχιλισμός του Trier εκφράζεται και σε άλλες ταινίες του. Η τυφλή Selma στο Dancer in the Dark (2000) και η Bess McNeill στο Breaking the Waves (1996) υποφέρουν αδιαμαρτύρητα την φύση των ανθρώπων όπως αυτή εκδηλώνεται πάνω τους. Αυτή είναι όμως μια άλλη συζήτηση.