Αυτοκτονία - Ώρες, η περίπτωση του Ρίτσαρντ Μπράουν

Στην ταινία Ώρες η αυτοκτονία είναι η πράξη εκείνη που κατέχει κομβικό ρόλο για την πλοκή της ταινίας και του σεναρίου. Τρεις άνθρωποι ταλαντεύονται ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο. Τρεις άνθρωποι ο καθένας με τον δικό τρόπο και τη δική του ιστορία προσφεύγουν (Βιρτζίνια Γουλφ, Ρίτσαρντ Μπράουν) ή φτάνουν πολύ κοντά στην αυτοκτονία (Λώρα Μπράουν).
Ο εκούσιος θάνατος, η αυτοκτονία είναι μια πράξη που πάντα επέφερε την κοινωνική αποδοκιμασία ως επί το πλείστον, τουλάχιστον στη Δύση. Είναι δύσκολο να αναλυθεί γιατί. Πάντως η αυτοκτονία δεν ήταν ποτέ μια πράξη που έχαιρε εκτίμησης για τον εκλιπόντα ή τον αποπειρώντα. Ο Μεσαίωνας την θεωρούσε ειδεχθές έγκλημα και προσβολή προς τον Θεό, μάλιστα τουλάχιστον στα χριστιανικά δόγματα κάπως έτσι είναι ακόμη. Και παρόλα τα φώτα του Διαφωτισμού και τις αρχές του Ανθρωπισμού για προσωπική ελευθερία, η δυσαρέσκεια για τον φόνο του ίδιου του εαυτού δεν υποχωρεί. Η αποποινικοποίηση της αυτοκτονίας στην Ευρώπη συντελείται στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης , η αποδοχή της όμως είναι πολύ μακριά. Από τον 19ο αιώνα και μετά τα πράγματα αποσιωπούνται. Είμαστε πιο ανεκτικοί.
Δεν είναι εύκολο να μιλήσουμε για την αυτοκτονία. Η πράξη σοκάρει. Τι αγγίζει άραγε μέσα μας; Κάποιοι δεν την αποδέχονται, κάποιο δυσκολεύονται να την κατανοήσουν, κάποιοι απλά δυσκολεύονται να την σεβαστούν ως τελευταία επιθυμία του αυτόχειρα . Αποτελεί αποτρόπαιο σκάνδαλο μπρος στο δώρο της ζωής;
Ωστόσο κάθε αυτοκτονία δεν είναι ίδια, και αλίμονο, άλλωστε κανένα υποκείμενο δεν είναι ίδιο με τα άλλα. Πιστεύω πως αν μπορούσε να γίνει μία διάκριση αυτή θα ήταν της αυτοκτονίας που γίνεται με πλήρη συνείδηση και είναι αμετάκλητη απόφαση του υποκειμένου και της αυτοκτονίας που είναι ξαφνική και παρορμητική απόπειρα. Αν μιλήσουμε με όρους ψυχαναλυτικούς η πρώτη είναι μία πράξη συνειδητής ανάληψης της ασυνείδητης ορμής του θανάτου – και εδώ ίσως να κρύβεται το πόσο σοκαριστική είναι, και η παρορμητική απόπειρα ένα πέρασμα στην πράξη , έσχατη άμυνα στο άγχος σε μια στιγμή διάλυσης του υποκειμένου, μία τυφλή ενέργεια, που μερικές φορές καθίσταται θανατηφόρα.
Η αυτοκτονία του Εντ Χάρις – Ρίτσαρντ Μπράουν νομίζω πως συγκαταλέγεται στη πρώτη περίπτωση. Η σκηνή που πέφτει από το παράθυρο και το τελευταίο αποχαιρετιστήριο βλέμμα με το οποίο κοιτάζει την Μέρυλ Στριπ- Κλαρίσα καθηλώνουν και κόβουν την ανάσα. Πιστεύω πως είναι από τις καλύτερες κινηματογραφικές σκηνές γιατί, αν και σκληρή σκηνή, αποτυπώνει με μοναδικό τρόπο εκείνο το χρονικό σημείο που ο ήρωας της ταινίας αναλαμβάνει συνειδητά και με έναν αναπόδραστο τρόπο την ενόρμηση του θανάτου μέσω μια αυτοκτονικής πράξης δίχως περιστροφές αφού πια , όπως είναι φανερό και από άλλες στιγμές της ταινίας, δεν επιθυμεί. Δεν επιθυμεί τίποτα πια από τη ζωή. Ακόμη και η τιμητική διάκριση για την ποίηση του, θα έλεγε κανείς πως σε άλλη περίπτωση θα αποτελούσε κάτι για το οποίο κάποιος θα διατηρούσε την επιθυμία για τη ζωή, ή ακόμη ίσως κάτι πιο σπουδαίο η αγάπη της Κλαρίσα για αυτόν δεν τον μεταστρέφουν. Το δώρο της γιορτής που του ετοιμάζει με αφορμή το βραβείο δεν είναι πια συναλλαγή ανάμεσα σε αυτόν και τη ζωή, ανάμεσα σε αυτόν και την αγαπημένη του φίλη. Άλλωστε , όπως θα έχουν υπόψη όσοι έχουν δει την ταινία, η ζωή του έχει συρρικνωθεί από όλες τις πλευρές λόγω της βαριάς του ασθένειας. Δεν διαπραγματεύεται την αυτοκτονία του και παρ όλες τις προσπάθειες της Κλαρίσα πραγματοποιεί την πράξη.
Το ποιο επιτέλεσμα είχε ενδεχομένως το ότι η μητέρα του Λώρα Μπράουν , η οποία τελικά δεν επέλεξε τον εκούσιο θάνατο αλλά τη φυγή και την εγκατάλειψη του συζύγου της και του μικρού Ρίτσαρντ είναι ένα ερώτημα. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως ενέχεται εδώ η ιδέα μιας συνέχειας, μίας κληροδότησης.
Ωστόσο η πράξη του Ρίτσαρντ είτε την αποκαλέσει κάποιος αυτοκτονία, ευθανασία, συνέχεια, δεν είναι ηρωική, απέχει πόρρω από κάτι τέτοιο, αλλά ούτε και πράξη δειλίας, νομίζω αυτοί οι χαρακτηρισμοί που με ευκολία δίνονται σε τέτοιες περιπτώσεις επιεικώς είναι επιπόλαιοι και καταχρώνται της αλήθειας κάθε υποκειμένου που λαμβάνει μία τέτοια απόφαση. Μια τέτοια απόφαση αφορά αυστηρά την ιστορία του κάθε υποκειμένου και το πού θα επιλέξει να σταθεί την ώρα της ταλάντευσης ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο. Ούτε να επιδοκιμάσω μπορώ , ούτε να αποδοκιμάσω. Άλλωστε από ποια θέση θα μπορούσα να κάνω κάτι τέτοιο; Και ποιος είναι αυτός που θα μπορούσε; Από την άλλη θα μπορούσαμε να ταξινομήσουμε την αυτοκτονική τάση μαζί με άλλα φαινομενολογικά χαρακτηριστικά των ηρώων της ταινίας, ή ατόμων που ήταν αυτόχειρες και να αποφανθούμε για την ψυχοπαθολογία τους. Κάποιες φορές νομίζω πως αυτό αποτελεί τη συνάρθρωση μιας δικής μας άμυνας σε μία τόσο τελεσίδικη και αδιανόητη πράξη ή απόπειρα η οποία επιφέρει σε μας κάτι από τη διάλυση του υποκειμένου που την διέπραξε. Κάτι αφόρητο που κάπως πρέπει να το υποφέρουμε. Κάτι ασύλληπτο και ανείπωτο για το οποίο κάτι πρέπει να ειπωθεί εκ μέρους μας.

The virgin suicides (1999)

6. The virgin suicides (1999)
Dir. Sofia Coppola (Marie Antoinette (2006), Lost in Translation (2003
Starring James Woods,Kathleen Turner, Kirsten Dunst, Josh Hartnett

The Man Who Wasn't There (2001)

5. The Man who wasn't there (2001)
Dir. Joel Coen, Ethan Coen (No country for old man (2007), O Brother where art thou? (2000), The big Lebowski (1998), Fargo (1996), Barton Fink (1991))
Starring Billy Bob Thorton, Jon Polito, Scarlet Johansson

«Εγώ δεν μιλάω πολύ, κουρεύω». 1949, Santa Rosa, Καλιφόρνια. Ένας λακωνικός κουρέας ο Ed Crane (τον υποδύεται ο Billy Bob Thornton) προσπαθεί να δραπετεύσει από την ζωή του μέσω ενός εκβιασμού. Με τα χρήματα αυτά σκοπεύει να ανοίξει ένα καθαριστήριο ρούχων. Κάτι όμως δεν πάει καλά. Στην υπόθεση παρεισφρέουν η απιστία, το έγκλημα πάθους, η δικαιοσύνη και η τιμωρία. Όλα δηλαδή τα στοιχεία που ορίζουν το κινηματογραφικό είδος του film noir.

Ήδη ο τίτλος του έργου προδιαθέτει κάποιον που ασχολείται με την ψυχοπαθολογία, ότι κάπου στην ταινία θα εμφανιστεί ένας άνθρωπος που μόνο ως φυσική παρουσία βρίσκεται κάπου. Τον Σχιζοειδή πολλές φορές συμβαίνει να μην τον αντιλαμβάνεσαι, δεν πιάνει πολύ από τον χώρο που του αναλογεί. Αν και δεν θα τον συναντήσεις συχνά σε παρέες, όπου τον δεις θα χάσεις γρήγορα το ενδιαφέρον σου για αυτόν, γιατί απλά ούτε αυτός ενδιαφέρεται για σένα. Από την γωνία του σιωπηλός και ανέκφραστος μπορεί να παρακολουθεί όσα λένε οι άλλοι, αλλά ακόμη και αν αφορά τον ίδιο, το ενδιαφέρον του είναι μικρό. Ο Ed δεν ενδιαφέρεται καν που η γυναίκα του τον απατά με τον «φίλο» του. Ο Ed είναι παθητικός όταν δέχεται κριτική, ακόμη και όταν αυτή είναι προφανώς άδικη ή υπερβολική. O Ed όπως και η ταινία είναι αργός, απελπιστικά αργά καπνίζει, μιλάει, κουρεύει… Ο Ed λέει σε κάποιο σημείο της ταινίας «κανείς δεν με ξέρει», αλλά αφού δεν έχει την διάθεση αλλά και την ικανότητα να μοιραστεί με άλλους ποτέ κανένας δεν θα τον γνωρίσει. Ο Ed αποφεύγει τις στενές διαπροσωπικές σχέσεις, κατά μια εκτίμηση για να αποφύγει να πληγωθεί (Klein, 1995), κατά μια άλλη γιατί έτσι έμαθε (Wolff, 1991). Όταν ο Σχιζότυπος ενδιαφέρεται απουσιάζει το σεξουαλικό ενδιαφέρον. Ο Ed ενδιαφέρεται για τις πιανιστικές ικανότητες της Scarlett Johansenn.

Μιας και ανοίξαμε την συζήτηση πολλά γράφονται τον τελευταίο καιρό εν όψει της άφιξης του DSM-IV. Είναι ο Σχιζοειδής(ΔΠ) ένας Αποφευκτικός (ΔΠ)? Ποια η σχέση της ΣΔΠ με το Αsperger και τις διαταραχές του φάσματος της Σχιζοφρένειας. Αναφορικά με την Σχιζότυπη ΔΠ έχει γίνει τα τελευταία χρόνια δουλειά πάνω σε βιολογικούς δείκτες, ανάλογη δεν φαίνεται να γίνεται για την ΣΔΠ. Τέλος είμαι απόλυτα σίγουρος ότι ο πιο κάτω πίνακας θα αλλάξει άρδην. Δεν είναι δυνατόν να παραμείνει το «almost always…» του κριτηρίου 2, αλλά ούτε και το «takes pleasure in few..» του 4 και το «appears indifferent..» του 6 καθότι αφήνουν υπερβολικά πολύ χώρο για την κρίση του κλινικού.

1. neither desires nor enjoys close relationships, including being part of a family
2. almost always chooses solitary activities
3. has little, if any, interest in having sexual experiences with another person
4. takes pleasure in few, if any, activities
5. lacks close friends or confidants other than first-degree relatives
6. appears indifferent to the praise or criticism of others
7. shows emotional coldness, detachment, or flattened affectivity

• Klein, R. (1995). Disorders of the Self: New Therapeutic Horizons. pp. 13-23. Brunner/Mazel.
• Wolff, S. (1991). “Schizoid” personality in childhood and adult life: III. The childhood picture. British Journal of Psychiatry, 159, 629-635.

The Belly of an Architect (1987)

5. The Belly of an Architect (1987)
Dir. Peter Greenaway (Fear of Drowning (1988), Death in the Seine (1988), A Zed & Two Noughts (1985), The Draughtsman's Contract (1982))
Starring Brian Dennehy, Chloe Webb ,Lambert Wilson



O Peter Grenaway είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα πως μπορεί μια ψυχαναγκαστική δομή προσωπικότητας να μεγαλουργήσει. Όταν ήμουν φοιτητής, στην ομάδα των φίλων μου που παρακολουθούσε συστηματικά σινεμά, αν δεν απαντούσες στην ερώτηση «ποιος είναι ο αγαπημένος σου σκηνοθέτης» με ένα γρήγορο και αποφασιστικό, ξεκάθαρο «Ο Greenaway» θα εισέπραττες ένα ελαφρό μειδίαμα και την ειρωνική ερώτηση «Μα δεν βλέπεις Greenaway ?».
Ο Greenaway είναι δύσκολος και προϋποθέτει ότι έχεις πάει διαβασμένος για να δεις ένα έργο του. Αν για παράδειγμα δεν έχεις διαβάσει την τρικυμία του Shakespeare και 2-3 κριτικές εκδόσεις αμφιβάλω αν θα μπορέσεις να παρακολουθήσεις το Prospero's Books (1991). Από το 2003 με το «The Tulse Luper Suitcases, Part 1: The Moab Story» αρχίζω να τον χάνω και δυσκολεύομαι πολύ να τον παρακολουθήσω. Τέλος πάντων εδώ θα πούμε για την «Κοιλιά του Αρχιτέκτονα».
Ένας αμερικάνος αρχιτέκτονας Kracklite (Brian Dennehy) φτάνει στην Ιταλία για να προετοιμάσει μια έκθεση για τον γάλλο αρχιτέκτονα Boullée, ο οποίος είναι μεταξύ άλλων γνωστός για τις ωοειδείς γραμμές που χαρακτηρίζουν το έργο του (π.χ. το κενοτάφιο του Νεύτωνα – το οποίο όμως δεν χτίστηκε ποτέ-). O Kracklite με αφορμή το φλερτάρισμα της γυναίκας του με έναν νέο άντρα αρχίζει να ασχολείται με τον εαυτό του και ιδιαίτερα με το στομάχι του. Αυτή η περιοχή του σώματος του αποκτά για εκείνον κεντρικό νόημα και η ενασχόληση με αυτό διαρκεί όλο και περισσότερο. Ο Αρχιτέκτονας ζητάει την συμβουλή γιατρού ο ποίος τον διαβεβαιώνει ότι το πρήξιμο που νοιώθει οφείλεται σε συσσωρευμένα αέρια και τον ναρκισσισμό του. Ο Αρχιτέκτονας προσπαθεί να αντιμετωπίσει το «πρήξιμο» με αποφυγή πραγμάτων που θεωρεί ότι συνέβαλαν στην ανάπτυξή του. Σε ένα επόμενο στάδιο φωτογραφίζει (με την βοήθεια ενός φωτοτυπικού μηχανήματος) την κοιλιά του και προσπαθεί να την συγκρίνει με αυτή του Αυγούστου όπως αυτή απεικονίζεται σε γνωστό άγαλμα. Η ενασχόληση του κορυφώνεται με την ανάρτηση φωτογραφιών πολλών στομαχιών στο δωμάτιο του.
Τώρα, τι έχει αυτός ο άνθρωπος ? Η εκτίμηση είναι δύσκολη. Στο μυαλό ενός κλινικού θα μπορούσαν να βρουν θέση 4 υποθέσεις. Σωματόμορφη διαταραχή, ΙΨΔ, παραληρητική διαταραχή και υποχονδρίαση. Διαταραχή σωματοποίησης δεν φαίνεται αν έχει για μια σειρά από λόγους, το κριτήριο της έναρξης της διαταραχής δεν καλύπτεται (<30).>