Στην ταινία Ώρες η αυτοκτονία είναι η πράξη εκείνη που κατέχει κομβικό ρόλο για την πλοκή της ταινίας και του σεναρίου. Τρεις άνθρωποι ταλαντεύονται ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο. Τρεις άνθρωποι ο καθένας με τον δικό τρόπο και τη δική του ιστορία προσφεύγουν (Βιρτζίνια Γουλφ, Ρίτσαρντ Μπράουν) ή φτάνουν πολύ κοντά στην αυτοκτονία (Λώρα Μπράουν).
Ο εκούσιος θάνατος, η αυτοκτονία είναι μια πράξη που πάντα επέφερε την κοινωνική αποδοκιμασία ως επί το πλείστον, τουλάχιστον στη Δύση. Είναι δύσκολο να αναλυθεί γιατί. Πάντως η αυτοκτονία δεν ήταν ποτέ μια πράξη που έχαιρε εκτίμησης για τον εκλιπόντα ή τον αποπειρώντα. Ο Μεσαίωνας την θεωρούσε ειδεχθές έγκλημα και προσβολή προς τον Θεό, μάλιστα τουλάχιστον στα χριστιανικά δόγματα κάπως έτσι είναι ακόμη. Και παρόλα τα φώτα του Διαφωτισμού και τις αρχές του Ανθρωπισμού για προσωπική ελευθερία, η δυσαρέσκεια για τον φόνο του ίδιου του εαυτού δεν υποχωρεί. Η αποποινικοποίηση της αυτοκτονίας στην Ευρώπη συντελείται στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης , η αποδοχή της όμως είναι πολύ μακριά. Από τον 19ο αιώνα και μετά τα πράγματα αποσιωπούνται. Είμαστε πιο ανεκτικοί.
Δεν είναι εύκολο να μιλήσουμε για την αυτοκτονία. Η πράξη σοκάρει. Τι αγγίζει άραγε μέσα μας; Κάποιοι δεν την αποδέχονται, κάποιο δυσκολεύονται να την κατανοήσουν, κάποιοι απλά δυσκολεύονται να την σεβαστούν ως τελευταία επιθυμία του αυτόχειρα . Αποτελεί αποτρόπαιο σκάνδαλο μπρος στο δώρο της ζωής;
Ωστόσο κάθε αυτοκτονία δεν είναι ίδια, και αλίμονο, άλλωστε κανένα υποκείμενο δεν είναι ίδιο με τα άλλα. Πιστεύω πως αν μπορούσε να γίνει μία διάκριση αυτή θα ήταν της αυτοκτονίας που γίνεται με πλήρη συνείδηση και είναι αμετάκλητη απόφαση του υποκειμένου και της αυτοκτονίας που είναι ξαφνική και παρορμητική απόπειρα. Αν μιλήσουμε με όρους ψυχαναλυτικούς η πρώτη είναι μία πράξη συνειδητής ανάληψης της ασυνείδητης ορμής του θανάτου – και εδώ ίσως να κρύβεται το πόσο σοκαριστική είναι, και η παρορμητική απόπειρα ένα πέρασμα στην πράξη , έσχατη άμυνα στο άγχος σε μια στιγμή διάλυσης του υποκειμένου, μία τυφλή ενέργεια, που μερικές φορές καθίσταται θανατηφόρα.
Η αυτοκτονία του Εντ Χάρις – Ρίτσαρντ Μπράουν νομίζω πως συγκαταλέγεται στη πρώτη περίπτωση. Η σκηνή που πέφτει από το παράθυρο και το τελευταίο αποχαιρετιστήριο βλέμμα με το οποίο κοιτάζει την Μέρυλ Στριπ- Κλαρίσα καθηλώνουν και κόβουν την ανάσα. Πιστεύω πως είναι από τις καλύτερες κινηματογραφικές σκηνές γιατί, αν και σκληρή σκηνή, αποτυπώνει με μοναδικό τρόπο εκείνο το χρονικό σημείο που ο ήρωας της ταινίας αναλαμβάνει συνειδητά και με έναν αναπόδραστο τρόπο την ενόρμηση του θανάτου μέσω μια αυτοκτονικής πράξης δίχως περιστροφές αφού πια , όπως είναι φανερό και από άλλες στιγμές της ταινίας, δεν επιθυμεί. Δεν επιθυμεί τίποτα πια από τη ζωή. Ακόμη και η τιμητική διάκριση για την ποίηση του, θα έλεγε κανείς πως σε άλλη περίπτωση θα αποτελούσε κάτι για το οποίο κάποιος θα διατηρούσε την επιθυμία για τη ζωή, ή ακόμη ίσως κάτι πιο σπουδαίο η αγάπη της Κλαρίσα για αυτόν δεν τον μεταστρέφουν. Το δώρο της γιορτής που του ετοιμάζει με αφορμή το βραβείο δεν είναι πια συναλλαγή ανάμεσα σε αυτόν και τη ζωή, ανάμεσα σε αυτόν και την αγαπημένη του φίλη. Άλλωστε , όπως θα έχουν υπόψη όσοι έχουν δει την ταινία, η ζωή του έχει συρρικνωθεί από όλες τις πλευρές λόγω της βαριάς του ασθένειας. Δεν διαπραγματεύεται την αυτοκτονία του και παρ όλες τις προσπάθειες της Κλαρίσα πραγματοποιεί την πράξη.
Το ποιο επιτέλεσμα είχε ενδεχομένως το ότι η μητέρα του Λώρα Μπράουν , η οποία τελικά δεν επέλεξε τον εκούσιο θάνατο αλλά τη φυγή και την εγκατάλειψη του συζύγου της και του μικρού Ρίτσαρντ είναι ένα ερώτημα. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως ενέχεται εδώ η ιδέα μιας συνέχειας, μίας κληροδότησης.
Ωστόσο η πράξη του Ρίτσαρντ είτε την αποκαλέσει κάποιος αυτοκτονία, ευθανασία, συνέχεια, δεν είναι ηρωική, απέχει πόρρω από κάτι τέτοιο, αλλά ούτε και πράξη δειλίας, νομίζω αυτοί οι χαρακτηρισμοί που με ευκολία δίνονται σε τέτοιες περιπτώσεις επιεικώς είναι επιπόλαιοι και καταχρώνται της αλήθειας κάθε υποκειμένου που λαμβάνει μία τέτοια απόφαση. Μια τέτοια απόφαση αφορά αυστηρά την ιστορία του κάθε υποκειμένου και το πού θα επιλέξει να σταθεί την ώρα της ταλάντευσης ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο. Ούτε να επιδοκιμάσω μπορώ , ούτε να αποδοκιμάσω. Άλλωστε από ποια θέση θα μπορούσα να κάνω κάτι τέτοιο; Και ποιος είναι αυτός που θα μπορούσε; Από την άλλη θα μπορούσαμε να ταξινομήσουμε την αυτοκτονική τάση μαζί με άλλα φαινομενολογικά χαρακτηριστικά των ηρώων της ταινίας, ή ατόμων που ήταν αυτόχειρες και να αποφανθούμε για την ψυχοπαθολογία τους. Κάποιες φορές νομίζω πως αυτό αποτελεί τη συνάρθρωση μιας δικής μας άμυνας σε μία τόσο τελεσίδικη και αδιανόητη πράξη ή απόπειρα η οποία επιφέρει σε μας κάτι από τη διάλυση του υποκειμένου που την διέπραξε. Κάτι αφόρητο που κάπως πρέπει να το υποφέρουμε. Κάτι ασύλληπτο και ανείπωτο για το οποίο κάτι πρέπει να ειπωθεί εκ μέρους μας.
Ο εκούσιος θάνατος, η αυτοκτονία είναι μια πράξη που πάντα επέφερε την κοινωνική αποδοκιμασία ως επί το πλείστον, τουλάχιστον στη Δύση. Είναι δύσκολο να αναλυθεί γιατί. Πάντως η αυτοκτονία δεν ήταν ποτέ μια πράξη που έχαιρε εκτίμησης για τον εκλιπόντα ή τον αποπειρώντα. Ο Μεσαίωνας την θεωρούσε ειδεχθές έγκλημα και προσβολή προς τον Θεό, μάλιστα τουλάχιστον στα χριστιανικά δόγματα κάπως έτσι είναι ακόμη. Και παρόλα τα φώτα του Διαφωτισμού και τις αρχές του Ανθρωπισμού για προσωπική ελευθερία, η δυσαρέσκεια για τον φόνο του ίδιου του εαυτού δεν υποχωρεί. Η αποποινικοποίηση της αυτοκτονίας στην Ευρώπη συντελείται στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης , η αποδοχή της όμως είναι πολύ μακριά. Από τον 19ο αιώνα και μετά τα πράγματα αποσιωπούνται. Είμαστε πιο ανεκτικοί.
Δεν είναι εύκολο να μιλήσουμε για την αυτοκτονία. Η πράξη σοκάρει. Τι αγγίζει άραγε μέσα μας; Κάποιοι δεν την αποδέχονται, κάποιο δυσκολεύονται να την κατανοήσουν, κάποιοι απλά δυσκολεύονται να την σεβαστούν ως τελευταία επιθυμία του αυτόχειρα . Αποτελεί αποτρόπαιο σκάνδαλο μπρος στο δώρο της ζωής;
Ωστόσο κάθε αυτοκτονία δεν είναι ίδια, και αλίμονο, άλλωστε κανένα υποκείμενο δεν είναι ίδιο με τα άλλα. Πιστεύω πως αν μπορούσε να γίνει μία διάκριση αυτή θα ήταν της αυτοκτονίας που γίνεται με πλήρη συνείδηση και είναι αμετάκλητη απόφαση του υποκειμένου και της αυτοκτονίας που είναι ξαφνική και παρορμητική απόπειρα. Αν μιλήσουμε με όρους ψυχαναλυτικούς η πρώτη είναι μία πράξη συνειδητής ανάληψης της ασυνείδητης ορμής του θανάτου – και εδώ ίσως να κρύβεται το πόσο σοκαριστική είναι, και η παρορμητική απόπειρα ένα πέρασμα στην πράξη , έσχατη άμυνα στο άγχος σε μια στιγμή διάλυσης του υποκειμένου, μία τυφλή ενέργεια, που μερικές φορές καθίσταται θανατηφόρα.
Η αυτοκτονία του Εντ Χάρις – Ρίτσαρντ Μπράουν νομίζω πως συγκαταλέγεται στη πρώτη περίπτωση. Η σκηνή που πέφτει από το παράθυρο και το τελευταίο αποχαιρετιστήριο βλέμμα με το οποίο κοιτάζει την Μέρυλ Στριπ- Κλαρίσα καθηλώνουν και κόβουν την ανάσα. Πιστεύω πως είναι από τις καλύτερες κινηματογραφικές σκηνές γιατί, αν και σκληρή σκηνή, αποτυπώνει με μοναδικό τρόπο εκείνο το χρονικό σημείο που ο ήρωας της ταινίας αναλαμβάνει συνειδητά και με έναν αναπόδραστο τρόπο την ενόρμηση του θανάτου μέσω μια αυτοκτονικής πράξης δίχως περιστροφές αφού πια , όπως είναι φανερό και από άλλες στιγμές της ταινίας, δεν επιθυμεί. Δεν επιθυμεί τίποτα πια από τη ζωή. Ακόμη και η τιμητική διάκριση για την ποίηση του, θα έλεγε κανείς πως σε άλλη περίπτωση θα αποτελούσε κάτι για το οποίο κάποιος θα διατηρούσε την επιθυμία για τη ζωή, ή ακόμη ίσως κάτι πιο σπουδαίο η αγάπη της Κλαρίσα για αυτόν δεν τον μεταστρέφουν. Το δώρο της γιορτής που του ετοιμάζει με αφορμή το βραβείο δεν είναι πια συναλλαγή ανάμεσα σε αυτόν και τη ζωή, ανάμεσα σε αυτόν και την αγαπημένη του φίλη. Άλλωστε , όπως θα έχουν υπόψη όσοι έχουν δει την ταινία, η ζωή του έχει συρρικνωθεί από όλες τις πλευρές λόγω της βαριάς του ασθένειας. Δεν διαπραγματεύεται την αυτοκτονία του και παρ όλες τις προσπάθειες της Κλαρίσα πραγματοποιεί την πράξη.
Το ποιο επιτέλεσμα είχε ενδεχομένως το ότι η μητέρα του Λώρα Μπράουν , η οποία τελικά δεν επέλεξε τον εκούσιο θάνατο αλλά τη φυγή και την εγκατάλειψη του συζύγου της και του μικρού Ρίτσαρντ είναι ένα ερώτημα. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως ενέχεται εδώ η ιδέα μιας συνέχειας, μίας κληροδότησης.
Ωστόσο η πράξη του Ρίτσαρντ είτε την αποκαλέσει κάποιος αυτοκτονία, ευθανασία, συνέχεια, δεν είναι ηρωική, απέχει πόρρω από κάτι τέτοιο, αλλά ούτε και πράξη δειλίας, νομίζω αυτοί οι χαρακτηρισμοί που με ευκολία δίνονται σε τέτοιες περιπτώσεις επιεικώς είναι επιπόλαιοι και καταχρώνται της αλήθειας κάθε υποκειμένου που λαμβάνει μία τέτοια απόφαση. Μια τέτοια απόφαση αφορά αυστηρά την ιστορία του κάθε υποκειμένου και το πού θα επιλέξει να σταθεί την ώρα της ταλάντευσης ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο. Ούτε να επιδοκιμάσω μπορώ , ούτε να αποδοκιμάσω. Άλλωστε από ποια θέση θα μπορούσα να κάνω κάτι τέτοιο; Και ποιος είναι αυτός που θα μπορούσε; Από την άλλη θα μπορούσαμε να ταξινομήσουμε την αυτοκτονική τάση μαζί με άλλα φαινομενολογικά χαρακτηριστικά των ηρώων της ταινίας, ή ατόμων που ήταν αυτόχειρες και να αποφανθούμε για την ψυχοπαθολογία τους. Κάποιες φορές νομίζω πως αυτό αποτελεί τη συνάρθρωση μιας δικής μας άμυνας σε μία τόσο τελεσίδικη και αδιανόητη πράξη ή απόπειρα η οποία επιφέρει σε μας κάτι από τη διάλυση του υποκειμένου που την διέπραξε. Κάτι αφόρητο που κάπως πρέπει να το υποφέρουμε. Κάτι ασύλληπτο και ανείπωτο για το οποίο κάτι πρέπει να ειπωθεί εκ μέρους μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου